به نقل از «ایرنا»

مدرس دانشگاه تهران: حدیث «اگرعلم در ثریا باشد»، جعلی است

تاریخ انتشار: ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۳۸۴۲۴۵۷

تهران - ایرنا -مدرس دانشگاه تهران گفت: زبان فارسی بواسطه پویایی، نیرومندی خود را به جامعه اسلامی تحمیل کرد، عرب‌ها هم شروع به ساختن احادیثی در مذمت زبان ایرانی کرده و ایرانی ها در پاسخ حدیث «اگرعلم در ثریا باشد، مردانی از قوم فارس به آن دست می‌یابند» را ساختند که اعتبار زیادی پیدا کرد و در منابع بسیاری ذکر شد،هرچند به‌نظر من این حدیث صد درصد جعلی است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

به گزارش روز سه شنبه موسسه خانه کتاب نشست «ترجمه قرآن به فارسی از روزگاران کهن تا امروز» با سخنرانی آذرتاش آذرنوش و سید محمد عمادی حائری در سرای اهل قلم برگزار شد.

** برخی از 850 ترجمه قرآنی به‌دست آمده، شاهکار ادبی هستند
مدیر بخش ادبیات عربِ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در این نشست بیان کرد: حدود 850 ترجمه قرآنی به‌دست‌ آمده داریم که گاهی شاهکارهای ادبی هستند. بسیاری از نسخه‌هایی که اکنون در دست داریم، رونویس همان ترجمه طبری و به نوعی نسخه‌ای بدلی از آن هستند.
آذرنوش با بیان اینکه درباره تاریخچه ترجمه قرآن به فارسی هنوز اطلاعات ناقص است، چون برخی اطلاعات هنوز دسته‌بندی نشده، گفت: اگر بخواهیم درباره تاریخ ترجمه قرآن بحث کنیم،‌ با یک تاریخ 1500 ساله روبه‌رو هستیم. از زمان نزول وحی، ترجمه‌هایی از متن قرآن پدیدار شده است. سکه‌ای پیدا شده که یک طرف آن «بسم الله الَّرحمن الرَّحیم» به خط عربی و یک سمت آن ترجمه پهلوی آن است.
وی افزود: کسی که این کشف را کرده، این تعبیر را به‌کار برده که «بسم الله الَّرحمن الرَّحیم» برای مسلمانان یک گرته‌برداری از یزدان پاک است، اما من معتقدم که برعکس، متن پهلوی از متن عربی اخذ شده است. در کتاب «دینکرد»، به چند نمونه که جمله‌های قرآنی به زبان پهلوی ترجمه شده، اشاره می‌شود.
وی ادامه داد: چند افسانه نیز درباره تاریخ ترجمه قرآن به زبان فارسی وجود دارد که یکی از آن‌ها ماجرای سلمان فارسی است. براساس یک روایت، سلمان سوره «فاتحه» را ترجمه و به پیامبر (ص) تقدیم کرده و پس از تایید ایشان، آن‌را در اختیار ایرانیان قرار داده است. اما سلمان تا این حد عربی بلد نبوده است. مواردی اینچنین، قصه‌های عامیانه‌ای است که به کتاب‌های ادبیات راه پیدا کرده و وجود خارجی نداشته است.
آذرنوش افزود: سوالی که درباره قصه سلمان پیش می‌آید این است که آن زمان هنوز ایرانیان مسلمان نشده بودند، پس سلمان قرآن را برای کدام ایرانیان ترجمه کرده است؟ هیچکس به این سوال جوابی نداده، به‌جز یک نفر که نوشته منظور شاهزادگان ایرانی در یمن بودند که این نیز نادرست است.
مدیر بخش ادبیات عربِ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، بیان کرد: هیچگونه ترجمه‌ای از قرآن از آن دوران در دسترس نداریم، مگر ترجمه‌های شفاهی که نمی‌دانیم کجاست. برخی ایرانیان برای کسب آگاهی از دین اسلام، عبارات و آیه‌های قرآن را به فارسی تفسیر کرده‌اند. تا حدود 350 سال هیچ اطلاعی از ترجمه قرآن نداریم. پس باید تاریخ ترجمه را از قرن چهارم درنظر بگیریم.
وی ادامه داد: پیدا شدن «تاریخ بلعمی» که به غلط عنوان شده ترجمه «تفسیر طبری» است،‌ جنگ شدیدی بین فارسی و عربی ایجاد کرد و این کشاکش بین دو زبان بقدری تند است که مجبور شدم نام کتابم را «چالش میان فارسی و عربی (سده‌های نخست)» بگذارم.
به گفته وی زبان فارسی آنقدر پویا و نیرومند بود که خود را به جامعه اسلامی تحمیل کرد و عرب‌ها شروع به ساختن احادیثی در مذمت زبان ایرانی کردند. ایرانی‌ها هم در پاسخ حدیث «اگر علم در ثریا باشد، مردانی از قوم فارس به آن دست می‌یابند» را ساختند که اعتبار زیادی پیدا کرد و در منابع بسیاری ذکر شد، هرچند به‌نظر من این حدیث صد درصد جعلی است.
آذرنوش با طرح این پرسش که آیا «ترجمه تفسیر طبری»، ترجمه کتاب «تفسیر طبری» است؟، ادامه داد: در مقاله‌ای که در یادنامه مرحوم زریاب خویی نوشته‌ام، این موضوع را شرح داده‌ام که کتاب «ترجمه تفسیر طبری» ترجمه این تفسیر نیست. بارها صفحات هر دو را مقابله و مقایسه کردم و ندیدم جملات همخوانی داشته باشند. به هرحال این کتاب که به‌نظر من باید نام «ترجمه و تفسیر رسمی» بر آن نهاد، ترجمه می‌شود.
وی گفت: ماجرای خلق این کتاب این است که امیر سامانی از تعدادی از علمای دینی ماوراءالنهر دعوت کرد که قرآن را بخوانند و ترجمه فارسی و تفسیر را ببینند که این افراد فتوا دادند که می‌شود قرآن را به زبان دیگری ترجمه کرد و این‌کار را صحیح دانستند.
این یک گام بسیار اساسی در تاریخ ادبیات فارسی بود. اگر کتاب‌های مانند این و بلعمی و ... نبود، شاید شاهنامه به تنهایی توان آن‌را نداشت که زبان فارسی را حفظ کند.
این استاد دانشگاه تهران،‌ در ادامه بحث گفت: در ترجمه قرآنِ حبیب یغمائی،‌ بخشی متعلق به نسخه پاریسی و برخی متعلق به نسخه مسجد یا توپکاپی است. یک مفهوم بسیار اساسی در این کتاب وجود دارد که علمای ما هزار سال متوجه آن نبودند. در این کتاب به هیچ‌وجه کلمه «ترجمه» به معنای «ترجمه» نیست، بلکه به معنای «تفسیر» است. وقتی ترجمه را دیدم، این قطعه کوچک مقدمه برایم روشن شد. آنجاهایی که گفته ترجمه، تفسیر است و آنجاهایی که گفته تفسیر، ترجمه است.
وی با گریزی به موضوع دشواری‌های کار ترجمه در قرون اولیه، افزود: چون اجازه ترجمه صادر نمی‌شده و علمای دین در همه مذاهب اسلامی به‌جز ابوحنیفه، همه با ترجمه قرآن مخالفت می‌کردند، کسی جرأت ترجمه نداشت. دردسر ما این است که در ترجمه‌ها با دو زبان مواجه هستیم: یک دسته، زبان ترجمه قرآن کریم و دیگر متن غیرقرآنی که اینجا اختلاف سطح زبان از نظر ساختاری و معنایی آشکار می‌شود.
آذرنوش گفت: ابتدا طبیعتا مترجمان موقع ترجمه قرآن خودشان را آزاد احساس نمی‌کردند،‌ چون می‌دیدند کوچکترین خدشه به یک کلمه ممکن است در اعتقادات مسلمانان خلأ ایجاد کند. در ادامه مترجمان آزادانه‌تر به ترجمه قرآن پرداختند که عمدتا نثر و متن قابل فهم است.
مدیر بخش ادبیات عربِ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، در پایان سخنانش اظهار کرد: ما حدود 850 ترجمه قرآنی به‌دست‌ آمده داریم که گاهی شاهکارهای ادبی هستند. بسیاری از نسخه‌هایی که اکنون در دست داریم، رونویس همان ترجمه طبری هستند.

** کهن‌گرایی، قدمت متن را به مخاطب خود القاء می‌کند
سید محمد عمادی حائری؛ دیگر سخنران این نشست نیز گفت: درک این موضوع که یک ترجمه رسمی و معیار وجود داشت که ایرانیان در طول تاریخ آن‌را همانند قرآن می‌دانستند،‌ برای محققان سخت بود. وقتی سال 1385 کتاب «قرآن کهن» را نوشتم، خواستم این نظریه را به آزمون بگذارم.
وی افزود: دو کتاب «پلی میان شعر هجایی و عروضی فارسی» که ترجمه‌ای آهنکین از قرآن به تصحیح احمدعلی رجایی و یک «ترجمه قرآن قدس» را بررسی کردم. روی جلد «قرآن قدس» نوشته شده که کهن‌ترین ترجمه قرآن به فارسی متعلق به قرن دوم هجری است. این قرآن در سال 1364 به همت علی رواقی در دو جلد بزرگ چاپ شد. اندکی از آغاز این ترجمه (از ابتدای قرآن تا آیه 213 سوره بقره) و اندکی از انتهای آن (تعدادی از سوره‌های کوچک قرآن)، در دست نیست. این قرآن به قرآن سیستانی هم شهرت دارد.
وی ادامه داد: نخستین گام این بود که ببینم این متون از ترجمه طبری قدیمی‌تر هستند یا نه؟ زبان گویش متن «قرآن قدس» طبعا شباهت‌هایی به فارسی میانه پیش از اسلام داشت. این قدمت ظاهری زبان، نباید ما را فریب دهد که آن‌را به قدمت قرآن تعمیم دهیم. با ترجمه این متون با ترجمه رسمی (طبری)، مشخص شد که «قرآن قدس» تحریر گویشی ترجمه آیات قرآن در کتاب موسوم به تفسیر قرآن طبری است.
وی افزود: کتاب «پلی میان شعر هجایی و عروضی فارسی» نیز نمی‌تواند زودتر از قرن پنجم نوشته شده باشد. بررسی نشان می‌دهد که وقتی در قرون اولیه برای ترجمه تحت‌اللفظی آیات به فتوا نیاز بوده، پس ترجمه شعرگونه نمی‌توانسته در آن دوره بوجود بیاید. در کنار اینها، قرآن متأخری نیز در مصر پیدا شده بود که تحریر دیگری از ترجمه آیات تفسیر طبری است که از قرن 10 یا 11 قدیمی‌تر نیست.
این نویسنده و پژوهشگر بیان کرد: بخشی از ترجمه‌های قرآن، مستقل اما با تفسیر همراه هستند، مانند تفسیر ابوالفتوح رازی. یک سری تفاسیر نیز ترجمه‌های پاره پاره دارند، مانند ترجمه ابونصر حدادی. یا همچون تفسیر سورآبادی که قدری آزادانه‌تر از ترجمه رسمی هستند، به این‌صورت که تکه‌تکه آیات را ترجمه و وارد تفسیر می‌شوند. اسفراینی نیز کسی است که می‌گوید در «تاج التراجم»، نخستین ترجمه اجتهادی را ارائه کرده است. اما تاثیر ترجمه رسمی را در این اثر هم می‌بینیم.
عمادی حائری همچنین افزود: دسته دیگر متون، لغت‌نامه‌های قرآنی مثل «لسان التنزیل» یا «مفردات قرآنی» هستند. برخی معتقدند «لسان التنزیل» متعلق به قرن چهارم است. شواهد و بررسی‌ها نشان می‌دهد که این متون نه تنها از قرن‌های 5 و 6 قدیمی‌تر نیستند، بلکه همین متون هم تحت‌تاثیر ترجمه رسمی هستند. به مرور زمان، زبان ترجمه رسمی به‌روز شده تا برای مخاطبان هر عصر، مفهوم‌تر باشد.
وی تصریح کرد: ما در فارسی گنجینه لغاتی داریم که در مقابل واژگان قرآنی نهاده شده است. امروز هم می‌توانیم از این بابرگذاری‌ها استفاده کنیم. یک نمونه از برابرگذاری‌ها، در ارتباط با واژه «شهید» است. امروز این واژه معنای رایجی دارد، اما در قرآن هیچ‌جا شهید برای کسی که در راه خدا کشته شده، نیامده بلکه از ریشه «قتل» استفاده شده است. شهید از قرن دوم به کسی که در راه خدا کشته شده، اطلاق شد، ولی در قرآن به معنای آگاهی است. در ترجمه‌های کهن فارسی، آن‌را به «گواه» ترجمه کرده‌اند.
عمادی گفت: کهن‌گرایی، خواننده را به 1400 سال پیش می‌برد و قدمت متن را به مخاطب خود القاء می‌کند. دکتر امامی با همین رویکرد، ترجمه «گواه» را آورده و برخی مانند بهاء‌الدین خرمشاهی، از «شاهد» استفاده کرده‌اند.
فراهنگ ** 3009 ** 1355

منبع: ایرنا

کلیدواژه: فرهنگي فرهنگ و ادب خانه كتاب ترجمه هاي قرآني

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۳۸۴۲۴۵۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

فال حافظ امروز : یک غزل ناب و یک تفسیر گویا (9 اردیبهشت)

دوش سودای رخش گفتم ز سر بیرون کنم
گفت کو زنجیر تا تدبیر این مجنون کنم

قامتش را سرو گفتم سر کشید از من به خشم
دوستان از راست می‌رنجد نگارم چون کنم

نکته ناسنجیده گفتم دلبرا معذور دار
عشوه‌ای فرمای تا من طبع را موزون کنم

زردرویی می‌کشم زان طبع نازک بی‌گناه
ساقیا جامی بده تا چهره را گلگون کنم

ای نسیم منزل لیلی خدا را تا به کی
ربع را برهم زنم اطلال را جیحون کنم

من که ره بردم به گنج حسن بی‌پایان دوست
صد گدای همچو خود را بعد از این قارون کنم

ای مه صاحب قران از بنده حافظ یاد کن
تا دعای دولت آن حسن روزافزون کنم

تفسیر :

به تازگی کار جدیدی را شروع کرده اید که نباید آن را نیمه تمام رها کنید. از ناکامی ها و رنج هایی که در مسیر زندگی پیش می آید ناامید نشوید.

برای موفقیت در هر کاری باید با ریزبینی نقاط ضعف خود را پیدا کرده و برای رفع آن ها بکوشید. زندگی پستی بلندی های فراوانی دارد، از شکست ها ناراحت نشوید و به خداوند توکل داشته باشید.

زندگی نامه حافظ

حافظ، شاعر فارسی زبان قرن هشتم هجری بوده که در سال ۷۲۷ هجری قمری در شهر شیراز متولد شد. پدر او بهاءالدین محمد نام داشت که در دوران کودکی حافظ، از دنیا رفت. حافظ در دوران نوجوانی شاگرد نانوا بود و به‌همراه مادرش زندگی سختی را سپری می‌کرد. گفته می‌شود او در اوقات فراغت خود به مکتب‌خانه‌ای که نزدیک نانوایی بود می‌رفت و خواندن و نوشتن را از همان جا فراگرفته است. او در مجالس درس علما و بزرگان زمان خود شرکت می‌کرد و نیز‌زمان برای کسب درآمد به کارهای سخت و طاقت فرسا می‌پرداخت. خانه حافظ در محله شیادان شیراز بود.

این شاعر بزرگ در دوران جوانی بر تمام علوم مذهبی و ادبی مسلط شد و در دهه بیست زندگی خود به یکی از مشاهیر علم و ادب سرزمین خود تبدیل شد. جالب است بدانید که او قرآن را به‌طور کامل حفظ بود و به همین خاطر تخلص حافظ را برای او انتخاب کردند. شمس الدین محمدبن بهاءالدین محمد حافظ شیرازی حدود چهل سال در حوزه درس استادان آن زمان از قبیل قوام الدين عبدالله، مولانا بهاء الدين عبدالصمد بحرآبادی، مير سيد شريف علامه گرگانی، مولانا شمس الدين عبدالله و قاضی عضدالدين عيجی  شرکت می‌کرد و به همین خاطر به اکثر دانش‌های زمان خود مسلط بود.

حافظ در دوران شاه شیخ ابواسحاق به دربار راه پیدا کرد و شغل دیوانی را برای خود انتخاب کرد. او علاوه بر شاه ابواسحاق، در دربار شاهان دیگری همانند شاه شیخ مبارزالدین، شاه شجاع، شاه منصور و شاه یحیی نیز حضور پیدا کرده بود. حافظ از طریق دیوانی امرار معاش می‌کرد و شاعری شغل اصلی او نبود. جالب است بدانید که بزرگ‌ترین گناه از نظر حافظ، ریاکاری و مردم‌فریبی بود. حافظ در دوران زندگی خود اشعار به‌ویژه غزلیات بسیار زیبا و معنی‌داری سروده است که نیز‌اکنون پس از گذشت قرن‌ها از آن، بوی تازگی داده و خواندنش آرامش‌بخش است. دیوان اشعار حافظ شامل غزلیات، قصیده، مثنوی، قطعات و رباعیات می‌شود.

حافظ در دوران جوانی عاشق دختری به نام شاخه نبات شد؛ البته برخی بر این عقیده‌اند که نام همسر حافظ نسرین بود و او این نام را به‌دلیل شیرین زبانی معشوقه‌اش به او اختصاص داده است. او برای رسیدن به معشوقه‌اش، ۴۰ شبانه روز را به‌طور مستمر در آرامگاه باباکوی شب زنده‌داری کرده و به دعا پرداخت. سپس، با شاخه نبات ازدواج کرد و حاصل این ازدواج یک فرزند پسر بود. حافظ تنها یک بار ازدواج کرد و پس از مرگ همسرش مجرد ماند. به همین خاطر بسیاری از عارفان و عاشقان، عشق مقدس و واقعی را در حافظ جستجو می‌کنند. پسر این شاعر بزرگ نیز در دوران جوانی در راه سفر نیمه‌کاره به هند همراه پدرش از دنیا رفت.

در تقویم رسمی ایران، ۲۰ مهر روز بزرگداشت حافظ است و هر ساله در این روز مراسم بزرگداشت حافظ با حضور پژوهشگرانی در سراسر دنیا روی آرامگاهش در شهر شیراز برگزار می‌شود.

 

آثار حافظ

دیوان حافظ شامل ۵۰۰ غزل، ۴۲ رباعی و چند قصیده است که آن را در در ۵۰ سال از زندگی خود سروده است؛ یعنی به‌طور متوسط در هر سال تنها ۱۰ غزل سروده است؛ زیرا او در لحظاتی خاص به سرودن اشعار خود می‌پرداخت و تمرکز خود را روی خلق آثاری ناب گذاشته بود که شایسته مقام معشوق باشد. این نکته بسیار قابل‌توجه و تامل‌برانگیز بوده و به همین خاطر دیوان او را به یک کتاب خاص و خواندنی تبدیل کرده است. دیوان حافظ بیش از ۴۰۰ بار به زبان فارسی و زبان‌های دیگر دنیا به چاپ رسیده است. حافظ لقب ماهرترین غزل‌سرای زبان فارسی را نیز با اقتدار از آن خود کرده و تک بیت‌های او بسیار درخشان و تماشایی است.

شاید تعبیر کردن یا قدرت تاویل پذیری را بتوان از مهم‌ترین خصوصیات اشعار حافظ به حساب آورد؛ زیرا هر کس که دیوان حافظ را باز کرده و غزلی از آن می‌خواند، با توجه به شرایط روحی خود برداشت متفاوتی از آن می‌کند؛ به‌گونه‌ای که حافظ آن شعر را فقط برای حال آن لحظه او سروده است. در اشعار حافظ، تناسبات هنری به شکلی ظریف و دقیق رعایت شده‌اند و ایهام و ابهام را به جا و درست به کار برده است. در برخی از اشعار حافظ، زبان طنز نیز به کار گرفته شده تا ناگفته‌ها به کمک زبان طنز بیان شود.

کانال عصر ایران در تلگرام بیشتر بخوانید: فال حافظ امروز : یک غزل ناب و یک تفسیر گویا (8 اردیبهشت)